Taariikhda saxaabi Dufeyl bin Camar RC

Dufeyl bin Camar RC wuxuu waagii jaahiliyadda hogaamiye ama oday u ahaa qabiil la oran jiray Daws. Waxyaabaha uu caanka ku ahaa waxaa kamid ahaa in aan debkiisa la damin jiray, qof wadada marayo haduu gurigiisa kusoo leexdana aanan laga celin jirin. Intaas waxaa u dheeraa wuxuu ahaa suugaan-yahan aftahan ah iyo caaqil ah. 

Sida uu ku Islaamay Dufeyl:

Maalin maalmaha kamid ah, ayuu Dufeyl RC yimi Makka, si uu sanamyadii Kacbadda xiligaas yaalay usoo caabudo, waxaana markaas hawada marayay dagaalkii ka dhexeeyay Nabiga SCW iyo qabiilkii Qureesh. 

Dufely, isaga oo ka sheekeenayay sheeko uu kala kulmay dagaalka Nabiga SCW iyo Qureesh ayuu yiri: “Isla markii aan magaaladda Makka galay, waxaa ii yimid odayaashii Qureesh, weey isoo dhoweeyeen, guriga guryaha ugu fiicanna weey i dajiyeen. Kadib waxaa ii yimi odayaashii qureeysh oo midna uusan ka maqneen, wexeeyna igu yiraahdeen: Dufeylow (RC), dalkeena ayaad soo gashay, ninkaan (Nabi Muxamed SCW) sheeganaya inuu Nabi yahayna, arimaheenii oo dhan ayuu fasaadiyay, dadkeeniina wuu kala geeyay, adiga iyo reerkaagana waxaan kaaga baqeeynaa in tan nugu dhacday oo kale eey kugu dhacdo, ee hala hadlin ninkaan (Nabiga SCW), hana dhegeesanin hadalkiisa, waayo hadalkiisu waa sida sixirka oo kale, wuxuuna kala geeyaa waalidka iyo caruurtooda, walaalaha isla dhashay iyo waliba labadda xaaska ah ee is qaba. 

Dufeyl RC wuxuu yiri sida eey ii cabsiinayeen oo qisooyin layaab leh iigaga sheekeenaayeen, waxaan goaansaday inaanan lahadal (Nabiga SCW) oo aanan hadalkisana dhegeesan. Subaxdii markii lagaaray ayaan aastay Kacbadda si aan Sanamyadeeda usoo baryo, waxaana dhegaha gashtay suuf si aanan u maqal hadalkiisa (Nabiga SCW). 

Markii aan Kacbadda galay, ayaan islamarkiiba ku arkay isagoo (Nabiga SCW) tukanaayo salaad aanan salaadeenii ahayn, oo cobaadeesanaayo cibaado aan teenii ahayn. Isla markii waxaa isoo jiitay aragtidiisa, waana ka helay cibaadadiisa, markaas ayaan is arkay anigoo si tartiib-tartiib ah uga ag dhawaanaayo, kadibna Alle ayaa qadaray inaan maqlo qeeb kamid ah waxa uu dhahayay, waxuuna ahaa hadal aad u wanaagsan. 

Markaas ayaan is iri, war Dufeyloow (RC), nin caaqil ah ayaa tahay, waana kala taqaanaa hadalka kiisa fiican iyo kiisa xun, ee maxaa kaa celinaayo inaad si fiican u dhegeesato hadalkiisa? Hadii uu wax fiican yahay, waad qaadaneesaa, haduu wax xun yahayna waad isakaga tegeeysaaye. 

Waxyar ayaan ag-joogay ilaa uu salaadiisa ka dhameesto, markii uu gurigiisa aastayna waan raacay. Markuu gurigiisa galay ayaan ku dhahay: Muxamadoow (SCW), reerkaagu waxaas iyo waxaas ayeey iiga kaa sheegeen, weeyna iga celiyeen inaan kula hadlo ilaa aan dhegteyda suuf ka galiyo, kadibna Alle ayaa diiday inaan hadalkaaga maqlo mooyee, ee bal ii bandhig arinkaaga.

Amarkiisa (Islaamka) ayuu iisoo bandhigay, wuxuuna ii aqriyay Suuratu Ikhlaas ama Quluhuwalle, iyo Suuratul Falaq ama Birabil Falaq. Alle ayaan ku dhaartaye, hadal midkaas ka wanaagsan waligeyga maan maqal. Kadibna Shahaadada ayuu ii qabtay (Nabiga SCW) oo waan islaamay. 

Sida eey ku Islaameen reerka Dufeyl:

Dufeyl RC wuxuu yiri: Muddo ayaan Makko iskasii joogay, si aan u barto Islaamka, una xifdiyo xoogaa Quraanka Kariimka kamid ah. Markii aan go’aansaday inaan reerkeygii u laabto ayaan Nabiga SCW ku dhahay, Nabi Allow, aniga waxaan ahay shaqsi eey dadkiisu amarkiisa qaataan, waxaana rabaa inaan u laabto dhankooda, ee Alle ii bari inuu isiiyo astaan ama calaamad. Markaasu Nabiga SCW yiri, Allow calaamad sii. 

Reerkeygii ayaan ulaabtay, markii aan kusii dhawahay halkii eey degnaayeen ayaa labadeyda indhood dhexdooda waxaa kasoo baxay iftiin sida nalka oo kale ah, markaasaan dhahay, Allow meel aan wajigeyga ahayn geey ama ku aadi, waxaan ka baqaayaa in markeey reerkeygu sidaan igu arkaan eey umaleeyaan ineey tahay ciqaab igula dhacday in aan diintoodi kategay. Markaas ayuu iftiinkii u wareegsaday ul ama bakoor aan watay madaxeeda, kadibna dadkii oo dhan ayaa bilaabay in eey farta ku fiiqaan. 

Markii aan gurigeyga tagay, ayaa aabahey ii yimid wuxuuna ahaa qof waayeel ah, markaas ayaan ku iri: Aabow isma sheegano. Markaasuu yiri maxaa dhacay wiilkeygow? Markaas ayaan ku dhahay, aniga waan islaamay diinta Nabi Muxammed SCW ayaana raacay. Markaasuu igu yiri wiilkeygi yaraayow diintaadu waa diinteyda. Waxaan ku dhahay, waayahaye soo qubeeso oo isisoo dahiri si aan kuu baro waxii la isoo baray. Wuu baxay, wuu isisoo dahiriyay kadibna shahaadadda ayaan u qabtay. 

Kadib xaaskeyga ayaa ii timid, waxaan ku iri: iga fogoow, isma sheegano e’. Wexeey igu tiri, maxaa dhacay, kii aan nafteyda ka jeclaayow. Markaas ayaan ku dhahay, aniga iyo adiga waxaa nakala geeyay Islaamka, oo anigu waan islaamay waxaana qaatay diinta (Nabi) Muxammed (SCW). Wexeey igu tiri, diinkaagu waa diinkeyga, markaasaan ku dhahay orod iskusoo dahiri biyaha Dil Shira oo ahaa sanam eey caabudi jireen biyuhuna eey dushiisa ka hooban jireen. Markaaseey igu tiri: sow ugama baqeesid Dil Shira inuu caruurta wax gaarsiiyo? Waxaan ku dhahay, war orod kus qubeeso meel eeysan dadku arkeen, anigaa ku balan qaadaya inuusan sanamkaani waxba sameeyne. 

Weey baxday, weeyna isisoo dahirisay kadibna weey islaamtay. Markaa kadib, waxaan Islaamka ugu yeeray reer Dows oo dhan, weeyna igasoo daaheen dhamaantood Abuu Hureeyra (RC) mooyee. Wuxuu kamid ahaa dadka kuwii ugu hor islaamay.

Kulankii ugu horeeyay ee Nabiga SCW iyo Abuu Hureyra RC

Muddo kadib, waxaan imid magaalada Makko ayadoo uu Abuu Hureeyra RC ila socdo, markaasuu Nabiga SCW igu yiri, reer Dows iiga waran? Waxaana u sheegay in waxbadan eeysan ka islaamin. Nabiga SCW ayaa istaagay, wuu weeso qaatay, gacmihiisa ayuuna xaga sare u taagay. Abuu Hureeyra wuxuu yiri markaan arkay Nabiga SCW oo sidaas sameenayo, waxaan isdhahay amuu qowm-kaagii habaaraa. Laakiin Nabiga SCW wuxuu yiri: Allow reer Dows hanuuni, Allow reer Dows hanuuni, kadibna dhanka Dufeyl RC ayuu soo eegay, wuxuuna yiri: orod hadda u laabo oo Islaamka ugu yeer (reerkaaga).

Reerkeyga ayaan u laabtay, ilaa uu Nabiga SCW Madiina uga hijroodana, Islaamka ayaan ugu yeerayay. Dagaaladii Badar, Uxud iyo Khandaq ayaa idhaafay, markaas ayaan Nabiga SCW u imid ayadoo eey ila socdaan 80 reer oo Islaamay. Nabiga SCW wuu nugu farxay, kadibna qaniimooyinkii dagaalkii Kheybar ayuu qeeb inaga siiyay. Markaas ayaan ku dhahnay: Rasuulki Allow, dhankaaga midig nageey dagaal walibo oo aad geleeyso, astaanna waxaad inooga dhigtaa xilliga dagaalka, erayga Mabruuk. 

Nabiga SCW ayaan lajoogay ilaa uu magaalada Makko ka furto. Markuu furtay ayaan ku dhahay, Nabi Allow (SCW), ii fasax inaan soo burburiyo Dil Kafeyn oo ahaa sanam uu leeyahay Camar bin Xumamaha oo ahaa mid kamid ah odayaashii carabta. Wuuna ifasaxay Nabiga SCW.

Markii aan u tegay sanamkii ayaa hareereheyga waxaa soo dhoobtay haween iyo caruur badan, ayagoo ila sugaya in sanamki dhib i gaarsiiyo. Laakiin ayagoo arkaya ayuu Dufeyl RC afka sanamka ka galiyay qoryo deb ah, wuxuuna ku tiriyay gabaygaan:

• Dil Kafeeynow kama mid ihi kuwa ku caabuda 
• Dhalashadeydeenuna weey ka horeeysaa taada
• Dab ayaana afkaaga ku shubay

Kadibna qoomkii reer Dows oo dhan ayaa sidaas kusoo islaamay. 

Dufeyl RC wuxuu la joogi jiray Nabiga SCW, ilaa uu Nabigu SCW ka geeriyoodo, kadibna wuxuu kamid noqday dadkii doortay in Abuubakar RC xilka amiirka muslimiinta qabto. 

Dufeyl RC iyo Geeridii Nabiga SCW:

Markii Nabigu SCW geeriyooday, oo qaar badan oo kamid ah qabiiladii carabta eey ka bexeen diinta Islaamka, ayuu Abuubakar RC goaansaday inuu la dagaalo dhamaan inta diinta kabaxday. Qabiiladii diinta kabaxday waxaa ugu madax adkaa qabiil la dhihi jiray reer Banuu Xaniifa oo uu ka dhashay Museelamatul Alkadaab. Markii dagaalka la iclaamiyay, Dufeyl RC iyo wiilkiisa Camar wexeey kamid ahaayeen dadkii u baxay ladagaalanka Museelama. 

Intii wadada lugusii gudo jiray ayuu yiri Dufeyl RC waxaan arkay riyo ee yaa ii fasaraya. Waxaa la dhahay maxaad aragtay? Wuxuu yiri: waxaan riyada ku arkay ayadoo madaxeyga la xiirayo, shimbirna eey afkeyga ka bexeeso, haweeneeyna eey caloosheeda i galineeso, wiilkeyga Camarna uu i raadinaayo laakiin labadeena nalasoo kala dhexgalayo.

Asxaabtiisi ayaa ku tiri kheyr ineey tahay ayaan rejeeneenaa. Markaasuu yiri Dufeyl RC, aniga waanba fasirtay, madaxa la xiirayo waa in madaxa la iga jarayo, shimbirta afkeyga ka bexeesana waa ruuxdeyda, haweeneyda caloosheeda i galineesana waa dhulka ama arlada oo waa la igu duugaayaa, wiilkeyga raadintiisa waa inuu isagana shahaadada ama shahiidnimada aan anigu helay uu raadinayo, laakiin, markaan ma dhiman doono isagu, ee dib ayuu ka geeriyoon doonaa oo shahiidnimadda ka heli doonaa.

Dagaalkii Yamaamah ee u dhexeeyay Muslimiinta iyo Museylama, Dufeyl RC ayaad ayuu udagaalamay ilaa uu ka shahiido. Wiilkiisa Camar muu shahiidin balse gacantiisa ayuu kuwaayay dagaalka. Oo sidaas ayaa wiilkii Dufeyl RC, aabihiisa iyo gacantiisaba ahlu Jano ku noqdeen. 

Markuu Cumar bin Khadaab RC qabtay hogaanka Islaamka, ayaa maalin maalmaha kamid ah waxaa usoo galay Camar bin Dufeyl RC, oo ahaa wiilkii  Allaha ka raali noqdo labadoodaba e’ Dufeyl bin Camar, kadib Cumar RC ayaa loo keenay cunto, dadkii ag joogay ayuuna ugu yeeray cuntada si eey ula cunaan. Camar Bin Dufeyl RC ayaa gees uga leexday cunadii, markaasaa Cumar RC ku yiri maxaa kugu dhacay Camarow, ma xishood aa gacantaada (goan) ka xishooneeso ayaad cuntada uga leexatay? Markaasuu yiri: Camar, haa amiirkii muminiintow. Cumar ayaa markaas ku yiri: Alle ayaan ku dhaartaye inaanan cuntadaan cuneenin ilaa aad gacantaada galiso kadibna ku calaajiso, Alle ayaan ku dhaartaye nagama mid ah qof uu haafkiisu Janada jiro adiga mooyee – Isagoo kala jeedo gacanta Camar. 

Laga soo bilaabo markuu aabihiis Dufeyl RC geeriyooday, Camar bin Dufeyl wuxuu ku rejo weeynaa inuu maalin uun shahiid noqdo, markii la gaaray dagaalkii Yarmuuk, ee u dhexeeyay Muslimiinta iyo Ruumaanka, ayuu Camar ka qeyb galay dadkii aastay dagaalka, wuxuuna u dagaalamay si geesinimo leh ilaa uu ka shahiido. 

Allaha u ka raali noqdo Dufeyl bin Camar, wuxuu ahaa shahiid iyo shahiid aabihiis.

Xigasho: صور من-حياة الصحابة